Etkinlik Tarihi: 30 Aralık 2024 15:23

Divânu Lügâti’t-Türk,

Doç. Dr. Ferdi BOZKURT, ESTÜDAM Danışma Kurulu Üyesi, Anadolu Ün. Öğr. Üyesi

Yazının gelişmesiyle birlikte dillerin korunması, toplumlar arası iletişim sağlanması ve bilginin yayılması gerekliliği, ilk sözlüklerin ortaya çıkışını mümkün kılmıştır. Antik çağlardan itibaren Sümer, Babil ve Mısır gibi uygarlıklarda sözlük benzeri eserlerin bulunduğu görülmektedir. Ancak Türk dili açısından sözlük çalışmaları, 11. yüzyılda Kaşgarlı Mahmut’un yazdığı "Divânu Lügâti’t-Türk" ile anlamlı bir dönüm noktası yaşamıştır.

Kaşgarlı Mahmut, Türkçenin zengin yapısını sergilemek ve Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla bu önemli eseri kaleme almıştır. 1072-1074 yılları arasında tamamlanan bu eser, Türk dilinin ilk kapsamlı sözlüğü ve ansiklopedisi olarak kabul edilmektedir. Kaşgarlı, eseriyle Türk boylarının dil, lehçe ve kültürel özelliklerini detaylı bir şekilde aktaran bir rehber oluşturmuştur. Sözlükte, 7.500 Türkçe kelimenin Arapça açıklamalarına yer verilmiş, bu kelimelerin kullanımını göstermek için atasözleri ve şiirlerden örnekler sunulmuştur.
Eser, aynı zamanda Türk boylarının yaşadığı bölgeleri gösteren ilk Türk dünyası haritasını içermesiyle dikkat çekmektedir. Bu harita, eserin sadece dilsel değil, coğrafi açıdan da kapsamlı bir kaynak olduğunu gözler önüne sermektedir. Divânu Lügâti’t-Türk, Türk kültürü, folkloru ve günlük yaşamına dair önemli bilgiler aktararak dil çalışmalarının ötesine geçmiştir; aynı zamanda dönemin toplumsal yapısını anlamaya da olanak tanımıştır.
Kaşgarlı Mahmut’un bu eseri, Türk dilinin korunması ve tanıtımı açısından yalnızca yazıldığı döneme değil, günümüze de ışık tutan bir başyapıttır. Hem Türkoloji hem de dilbilim alanlarında vazgeçilmez bir referans niteliğini sürdürmektedir.